Gepubliceerd op 25 mei 2021

“Een opdracht voor de stad; onderzoek naar toepassing en resultaten social return.” Met die titel gaf de Rekenkamer vorig jaar haar rapport uit aan de gemeente Rotterdam. De Rotterdamse raad en het college van B&W hebben de conclusies en aanbevelingen uit het rapport omarmd. Met als doel om de toepassing van Social Return bij Inkoop en daarmee het rendement voor de Rotterdamse werklozen te verhogen. Afgelopen jaar heb ik als projectleider van het Verbeterplan Social Return (SR), samen met collega’s van verschillende clusters, inkoop en het WSPR SR-team verschillende stappen gezet om dit vorm te geven. Een mooie klus met ervaringen die ik graag breder deel omdat die niet alleen van toepassing zijn op Social Return.

Een Rekenkameronderzoek, zoals dat naar Social Return in de gemeente Rotterdam (2020), helpt om het belang van een thema te agenderen. Het biedt de kans om met allerlei betrokkenen het beleid en de uitvoering ervan te evalueren en te verbeteren. De beeldvorming over de doelstellingen, uitvoering, organisatie en resultaten kunnen nog wel eens uit elkaar te lopen. Samen evalueren en verbeteren brengt de verschillende perspectieven weer samen en levert een verbeterde integrale aanpak op. De waarde van een rekenkameronderzoek wordt nog weleens onderschat. Jammer dat dit nog weinig gemeengoed is.

Als je open staat voor verbetering, is een rekenkameronderzoek een zegen! 

Verbetering bij Social Return

Om te komen tot verbetering bij Social Return is een aantal bouwstenen van belang. Ik beschrijf er hier vijf, maar deze lijst is natuurlijk niet uitputtend.

1. Een heldere opdracht: Ten eerste een heldere opdracht. Wat zijn de doelstellingen en/of beoogde resultaten? Hoe concreter, hoe beter. In Rotterdam is de opdracht voor Social Return helder: pas bij inkoop boven de 50.000 euro Social Return toe (mits proportioneel). Daarnaast is er de wens om dit gemiddeld voor 5% van de opdrachtsom te doen.
2. Eigenaarschap: Als iets van iedereen is, is het vaak van niemand. Een enthousiaste (bestuurlijke en ambtelijke) opdrachtgever die gaat voor het onderwerp is een belangrijke succesfactor. Iemand bij wie je kunt aankloppen als het beleid niet goed wordt nagekomen. In Rotterdam is het eigenaarschap voor Social Return niet enkel bij Werk en Inkomen belegd, maar ook bij de directies van andere clusters, zodat ze de toepassing van Social Return bij inkoop binnen hun cluster kunnen borgen.
3. Goede data: Betrouwbare cijfers of gegevens over de uitvoering helpen om zicht te krijgen op de resultaten en de ontwikkeling van je aanpak. Dankzij het rekenkameronderzoek bleek dat in ongeveer de helft van de gevallen Social Return werd toegepast. In de situaties waar het niet werd toegepast, werd niet duidelijk onderbouwd hoe en waarom. Met cijfers over de toepassing en de resultaten van Social Return zijn we beter in staat om knelpunten en successen te signaleren, te agenderen en te onderzoeken. Deze cijfers gaan we elke maand of kwartaal met elkaar delen en bespreken. Dit levert goede input tot verbeteracties en het blijvend monitoren van ons beleid.
4. Verbeterafspraken: Samen met betrokkenen van verschillende afdelingen onderzoek je (op basis van data en ervaringen) wat er niet goed loopt en hoe het beter kan. Met elkaar ontwikkel je verbeterafspraken, die helder zijn over wie, wat, wanneer doet. Deze afspraken leg je met elkaar vast en evalueer je bij voorkeur jaarlijks.
5. Implementatie en PR: Uiteindelijk zijn het mensen die het beleid en de verbeterafspraken uitvoeren. Mensen van vlees en bloed, die druk zijn, voorkeuren, kwaliteiten en beperkingen hebben. Belangrijk is om hen te voeden met inspiratie en informatie. Waarom doen we aan Social Return? Geef periodiek inspirerende voorbeelden en geef ook terug wat hun inzet waard is. Geef daarnaast goede voorlichting (of in een cursus) over wat er van hen verwacht wordt om Social Return toe te passen en bij wie ze voor welke vragen kunnen zijn. Zorg ervoor dat je met elkaar in contact blijft.

Als je open staat voor verbetering, is een rekenkameronderzoek een zegen! Het brengt met een frisse blik je beleidsdoelstellingen, aanpak en resultaten in beeld en geeft aanbevelingen voor verbeteringen. Ik ben van mening dat binnen de overheid te weinig gereflecteerd wordt of en in hoeverre de gestelde doelstellingen van een project of beleid gerealiseerd worden en waarin bijstellingen gewenst zijn. Plannen maken gaat de overheid gemakkelijker af dan de uitvoering ervan (tussentijds) te evalueren. De uitvoering van plannen vraagt veel aandacht en vaak staat de ontwikkeling van een volgend plan al te wachten. Toch is het de moeite om niet te wachten op een Rekenkamer onderzoek maar gestructureerd evalueren en verbeteren te integreren in je werkwijze. Zorg ervoor dat je bij elk nieuw plan, project of beleid direct al een (tussen-)evaluatie en een eigenaar afspreekt, dan zeil je koersvast en scherp aan de wind.